Tyflopetagogika – czym jest i czym się zajmuje?

Pedagogika specjalna zajmuje się grupami społecznymi, które ze względu na ograniczenia umysłowe, fizyczne lub społeczne wykazują trudności w podążaniu standardowymi ścieżkami kształcenia. W przypadku takich osób niezbędne jest wprowadzenie dodatkowych elementów i metod pedagogicznych, dzięki którym ich rozwój psychoruchowy będzie przebiegał w sposób postępujący i efektywny. Tyflopedagogika jest szczególnym działem edukacji specjalnej, przez co charakterystyka stosowanych działań znacząco odbiega od standardowego rozumienia pracy pedagoga.

Jakimi osobami zajmuje się tyflopedagogika?

Tyflopedagodzy w swojej pracy zajmują się osobami, które posiadają różnego rodzaju ograniczenia w odbieraniu bodźców wzrokowych. Najpopularniejszy podział obejmuje różnicowanie takich jednostek na osoby niedowidzące lub niewidome od urodzenia oraz osoby ociemniałe. W przypadku pierwszej grupy zalicza się do niej również dzieci i młodzież, u których zaburzenia widzenia pojawiły się we wczesnym dzieciństwie, czyli do piątego roku życia. Z kolei osobami ociemniałymi są podopieczni, którzy w wyniku nieszczęśliwych wypadków lub chorych utracili wcześniej posiadaną zdolność widzenia. Tyflopedagogika, jako dziedzina pedagogiki specjalnej, nie skupia się wyłącznie na najmłodszych – edukacja w zakresie przystosowania do życia oraz wykorzystania umiejętności rozróżniania barw i kolorów jest bowiem szczególnie ważna w przypadku osób ociemniałych. Z tego powodu tyflopedagodzy pracują zarówno z dziećmi, jak i osobami dorosłymi. Ich pomoc w adaptacji do codziennego życia i wykonywania pracy zawodowej jest istotna w każdym przypadku – bez względu na wiek podopiecznego.

Jakie są najczęstsze przyczyny ślepoty i niedowidzenia?

Do najczęściej występujących w populacji przyczyn niedowidzenia i ślepoty zalicza się niektóre choroby wrodzone oraz uszkodzenia mechaniczne, będące następstwem określonych stanów patologicznych. Są to między innymi zapalenie rogówki w przebiegu kiły u matki dziecka, rzeżączka, zaćma o charakterze płodowym, nowotwory, cukrzyca, awitaminoza oraz dziedziczne choroby wrodzone. Stopień niedowidzenia w każdym z powyższych przypadków może być zróżnicowany, dlatego niezbędne jest sklasyfikowanie niepełnosprawności zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia. Obecnie do tego celu wykorzystuje się wskaźnik ostrości widzenia – da przykładu wartość powyżej 0,3 oznacza wzrok normalny, pomiędzy 0,05 a 0,3 słabowzroczność, natomiast 0,00 to całkowita ślepota.

Jakie są główne cele i zadania tyflopedagogiki?

Tyflopedagogika ma na celu wspierać osoby niewidome, niedowidzące oraz ociemniałe w osiągnięciu maksymalnego poziomu rozwoju w każdym aspekcie. Z tego powodu praca tyflopedagoga odgrywa istotne znaczenie zarówno w pierwszych latach życia dziecka, jak i w momencie kształtowania umiejętności społeczno-behawioralnych w życiu osób dorosłych.

Wspieranie rozwoju psychoruchowego

Dzieci niewidome oraz niedowidzące ze względu na brak sprawnego zmysłu wzroku muszą mierzyć się z pewnymi ograniczeniami w rozwoju psychoruchowym. Z tego powodu pierwszymi objawami ślepoty, jakie rodzice obserwują u swojej pociechy, są specyficzne wzorce ruchowe. U takiego dziecka zauważa się silne reakcje na bodźce dźwiękowe, brak skoordynowania ruchów kończyn oraz lepiej rozwinięty zmysł dotyku. Praca tyflopedagoga w pierwszych miesiącach i latach życia podopiecznego polega na umożliwieniu eksplorowania otoczenia przy użyciu zapachów, dotyku oraz dźwięków. W przypadku dzieci niedowidzących wykorzystuje się również techniki stymulowania zmysłu wzroku, poprzez zestawianie elementów wizualnych z zabawkami o różnych temperaturach, rodzajach faktur oraz zapachach. Zmysły warunkują prawidłowy rozwój psychoruchowy, dlatego w pracy tyflopedagoga niezbędne jest umiejętne zastąpienie ograniczeń fizycznych w postaci stymulowania zmysłów, które funkcjonują prawidłowo.

Wspieranie procesu integracji społecznej

Osoby niewidome, niedowidzące oraz ociemniałe są narażone na stygmatyzację ze strony pozostałych członków społeczeństwa. Odmienność jest bardzo częstym powodem odrzucenia przez rówieśników, co ma ogromny wpływ na wycofanie się dziecka z relacji z rówieśnikami. Tyflopedagodzy wskazują podopiecznym rozwiązania, dzięki którym możliwe będzie przynależenie do określonej grupy społecznej – nawet pomimo ograniczonej zdolności widzenia. Niewidomi i niedowidzący wykazują takie same potrzeby socjalne jak w przypadku osób bez ograniczeń sprawnościowych, dlatego kluczową rolę w tym rodzaju pedagogiki specjalnej odrywa aspekt psychiczno-behawioralny. Popularnym rozwiązaniem jest integrowanie dzieci i młodzieży z rówieśnikami, u których występują podobne zaburzenia widzenia. W ten sposób proces stymulacji rozwoju przeprowadzany jest w środowisku, które umożliwia szybszą adaptację do życia codziennego.

Nauka samodzielności

Tyflopedagogika jest bardzo często utożsamiana z rehabilitacją wzroku i szeroko pojętym aspektem poprawy funkcjonalności. Pogląd ten jest wyjątkowo trafny, ponieważ to właśnie tyflopedagodzy pełnią rolę nauczycieli w procesie, którego głównym celem jest pełna samodzielność w dorosłym życiu. Dotyczy to nie tylko nauki wykonywania czynności dnia codziennego, radzenia sobie z barierami architektonicznymi oraz kształtowania odporności na przejawy stygmatyzacji. Pełna samodzielność obejmuje również przygotowanie do wykonywania określonej pracy, dlatego pedagodzy specjalni często wykonują pracę doradców zawodowych dla osób niewidomych i niedowidzących. Celem takiego działania jest wskazanie podopiecznemu ścieżki rozwoju, która będzie nie tylko satysfakcjonująca, ale też i atrakcyjna pod względem finansowym.

Nowoczesne technologie w pracy tyflopedagoga

Najnowsze odkrycia techniki to nie tylko rewolucja w zakresie specjalistycznych dziedzin nauki, ale też znaczące ułatwienie dla funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami. Do tego grona zalicza się również osoby niewidome, niedowidzące i ociemniałe, które mogą używać na co dzień narzędzi umożliwiających sprawniejsze poruszanie się po mieście, korzystanie z internetu oraz komunikowanie się z bliskimi.

Aplikacje mobilne

Oprogramowania na poszczególne systemy operacyjne smartfonów umożliwiają osobom z ograniczeniami w zakresie zmysłu wzroku swobodne korzystanie z internetu. Korzystanie z portali społecznościowych i stron internetowych jest możliwe dzięki zamianie tekstu pisanego na mowę. Niedowidzący i niewidomi mają możliwość wysyłania nie tylko wiadomości głosowych do najbliższych, ale też publikowanie postów na Twitterze, Instagramie oraz Facebooku. Zamiana mowy na tekst sprawia, że osoby z tym rodzajem niepełnosprawności nie są wykluczone z wirtualnego życia społecznego. Rola tyflopedagoga opiera się w tym przypadku na nauce korzystania z wybranych aplikacji poprzez szczegółowy instruktaż i dokładne opisanie możliwości wybranego narzędzia.

Alfabet Braille’a w dobie cyfryzacji

Alfabet Braille’a wydaje się być pozornie przestarzałym narzędziem, które w czasach smartfonów, notebooków i dotykowych ekranów utraciło na swojej funkcjonalności. W rzeczywistości producenci elektroniki dostarczają osobom niewidzącym i ociemniałym klawiatury, laptopy i narzędzia asystujące oparte na tym rodzaju pisma.

Urządzenia lokalizacyjne

Codzienne poruszanie się po mieście jest jednym z największym problemów, z jakimi muszą się mierzyć osoby niewidome. Szczególnie użytecznym rozwiązaniem są opaski i systemy nawigacyjne, które w łatwy sposób pozwalają określić położenie i wskazują odpowiednie kierunki świata. Lokalizatory, takie jak na przykład Kapten Plus, są już powszechnie wykorzystywane przez osoby z ograniczeniami widzenia, a dzięki ich użytkowaniu podopieczny zyskuje nie tylko wygodę w przemieszczaniu się do pracy lub sklepu, ale również i komfort psychiczny, który opiera się na wzrastającym poczuciu samodzielności.

Drukarki 3D

Ostatnie lata to przełomowe odkrycia w zakresie technologii 3D, które umożliwiają stworzenie w zaciszu swojego domu dowolnego przedmiotu. Urządzenia tego typu pozwalają również zapoznać się osobom niewidzącym z dziełami sztuki, wyglądem zwierząt oraz kształtem elementów, które często są niemożliwe do bezpośredniego dotknięcia. W ten sposób podopieczni tyflopedagogów mogą świadomie włączać się w elementy życia społecznego, które do tej pory znajdowały się w ich sferze marzeń. Zakup drukarki 3D nie jest niezbędnym ułatwieniem życia osób niedowidzących i niewidomych, jednak narzędzie tego typu może być szczególnie przydatne w przypadku podopiecznych wykonujących specyficzny rodzaj pracy lub wykazujących duże zainteresowanie botaniką, sztuką oraz inżynierią.

Najnowsze gadżety dla niewidomych i niedowidzących

Każdego roku na rynku pojawiają się kolejne urządzenia, które w zamierzeniu mają poprawić jakość funkcjonowania osób niedowidzących i niewidomych. Jednym z nich jest kask Meta, który służy odbieraniu i analizowaniu bodźców ze środowiska zewnętrznego poprzez specjalistyczny system. Informacje o wyglądzie krajobrazu, aparycji ludzi oraz architekturze budynków są wówczas rozpoznawane przez czujniki na urządzeniu, a następnie w postaci tekstu mówionego deskrypcja zostaje przekazana użytkownikowi gadżetu. Większość z nowych technologii jest obecnie w fazie testów, dlatego trudno jednoznacznie określić skuteczność i przydatność tego typu akcesoriów. Z perspektywy tyflopedagoga warto jednak zapoznać się z nowinkami, ponieważ może okazać się, że za kilka lat będą one stanowiły podstawę funkcjonowania osoby niedowidzącej.

Cele pracy tyflopedagogów

Zadaniem tyflopedagoga jest poprowadzenie podopiecznego przez proces adaptacji do życia bez funkcjonalnego zmysłu widzenia. W kształtowaniu zdolności społeczno-behawioralnych tyflopedagodzy mogą wykorzystywać zarówno klasyczne metody pedagogiki specjalnej, jak i najnowsze odkrycia technologiczne. W zależności od indywidualnego przypadku skuteczność wybranych technik może być zróżnicowana, jednak niezmienny pozostaje cel edukacji, którym jest przystosowanie podopiecznego do samodzielnego życia przy zachowaniu jego najwyższej możliwej jakości.